Damiaan Denys, Ewald Engelen en Marcia Luyten schreven in de Volkskrant (24 juni 2020) een repliek op het essay van Ralf Bodelier.

In een essay in  de Volkskrant  afgelopen zaterdag betichtte de filosoof Ralf Bodelier ons van onzindelijk denken. Met een beroep op natuur, milieu, aarde of ecosysteem, die wij zouden misbruiken om onze medeburgers wakker te schudden, bezondigen wij ons volgens Bodelier aan wat hij ‘ecodice’ noemt, een variant op het thema van de ’theodice’. Rampen zijn volgens dit rooms-katholieke dogma straffen van God voor de overtredingen van zijn Wet en berouw en boetedoening zijn nodig om Gods orde te herstellen.

In onze bespiegelingen over de coronacrisis ontwaart Bodelier een seculiere variant. Met natuur in de rol van God, doorgeslagen consumentisme als zonde, corona als straf en bekering tot duurzaamheid als boetedoening. Denys ziet volgens Bodelier in het virus een ’tik van de schepper’. Engelen ontwaart volgens Bodelier in corona een ‘openbaring’ en een ‘zegen’. En Luyten zingt volgens Bodelier lyrisch de lof op de ‘levenskracht’ van de natuur, die zich ondanks ons misbruik ‘vergevingsgezind’ toont.

Het zijn uit hun verband getrokken citaten. Denys bedoelde met zijn bijdragen aan het publieke debat dat niet het virus maar de hedendaagse samenleving de voorwaarden heeft geschapen voor de coronacrisis en dat een transcendentale visie (religieus of seculier) in onze individualistische samenleving ontbreekt om de virusuitbraak in gewogen perspectief te plaatsen.

Luyten stelde in haar column dat de natuur recupereert, dat biodiversiteit vanzelf vergroot, mits de mens haar de ruimte geeft om te herstellen. En Engelen probeerde met zijn constatering dat corona een zegen is de aandacht te vestigen op de lessen die wij zouden moeten trekken uit een crisis die wij zelf hebben veroorzaakt, niet God, de Natuur of het Ecosysteem.

Maar dat is niet onze voornaamste steen des aanstoots. Ten eerste is het binnen de biologie en de ecologie – wetenschappen binnen de door Bodelier gehanteerde norm van de Rede – doodnormaal om het leven op onze planeet als een complex systeem te zien. Zowel mens als natuur kunnen uit balans raken en beschikken over een eigen terugkoppelingsmechanismen bij het vinden van een nieuw evenwicht. Het is het narratief van klimaat en ecosysteem, planetaire grenzen, drempels, plafonds en omslagpunten van de bekende Zweedse klimatoloog Johan Rockström, die vorig jaar een eredoctoraat van de  Universiteit van Amsterdam ontving, en die afgelopen week met een groot interview in  NRC Handelsblad  stond.

Grenzen, drempels en omslagpunten bevatten wel degelijk aanmaningen: minder globalisering en minder consumeren.

Hetzelfde punt maakte hoogleraar virologie  Marion Koopmans – ook een ‘harde’ wetenschapper – in een interview dat tegelijk met Bodeliers verhaal in deze krant stond. In de lijn van Rockström zegt zij over Covid-19: ‘Het is allemaal onderdeel van het herstellen van ecosystemen. Want dat is wat virussen doen.’

Onze stukken verwijzen naar dezelfde grenzen, drempels en omslagpunten die Rockstr̦m en Koopmans gebruiken en die Рwillen we grenzen niet blijven overschrijden Рwel degelijk aanmaningen bevatten: minder globalisering en minder consumeren. Zo bezien vervult het ecosysteem in onze betogen dezelfde rol die innovatie en technologische vooruitgang spelen in Bodeliers ecomodernisme.

Kwalijker is dat Bodelier onze teksten beklad met de kwast van religiositeit, om zich überhaupt niet meer tot onze argumenten te hoeven verhouden. Als zelfverklaard priester van de Rede hoef je kennelijk slechts de vermeend dogmatische denkstijl van je tegenstanders bloot te leggen, om vervolgens met zevenmijlslaarzen over hun zorgen heen te stappen. Het druist in tegen een van de meest basale regels van de kunst van debat en conversatie: ga er vanuit dat je tegenstander goede redenen heeft om te menen wat zij meent.

Het is een stijl van redeneren die ons buiten de lichtkoepel van de Rede plaatst. Niet alleen komt dit de kwaliteit van het publieke debat over prangende zaken als de rol van de mens bij klimaatverandering niet ten goede, ook zou je van een filosoof meer gevoeligheid voor dialectiek verwachten. De geschiedenis van de wijsbegeerte is rijk aan auteurs die de keerzijden van de vooruitgang hebben blootgelegd. Voor die schaduwzijden hebben religies altijd meer aandacht gehad dan de religie van de Rede die Bodelier aanhangt.

Damiaan Denys  is als filosoof en psychiater verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Ewald Engelen  is Hoogleraar Financiële Geografie aan de Universiteit van Amsterdam. Marcia Luyten  is publicist.

Terug naar artikel van Ralf Bodelier.